Inyajwi, ingombajwi n'ibihekane mu kinyarwanda

Ururimi rw’ikinyarwanda rukoresha ku buryo bw’ibanze inyajwi n’ingombajwi.

INYAJWI

Inyajwi ni ijwi rimwe ry’ibanze umuntu ashobora kuvuga.

Mu nyandiko isanzwe (itari iya gihanga cyangwa inyandiko nyejwi), inyajwi zikoreshwa mu rurimi rw’ikinyarwanda ni eshanu (5). Izo nyajwi zandikishwa inyuguti zikurikira: a, e, i, o, u.

Ntibyoroshye kubona ingero z’amagambo agizwe n’inyajwi gusa kandi akagira ubusobanuro bwihariye mu rurimi rw’Ikinyarwanda.

Gusa hari amajwi ashobora kwandikwa hakoreshejwe inyajwi nyinshi zikurikirana hagamijwe kugerageza kwerekana ibyiyumviro by’umuntu.

Ingero:

Oooooo!

Aaaaaaa!

Uuuuuu!

Iiiiiii!

Eeeee!

Izi ngero tumaze kureba haruguru zikoreshwa mu nyandiko iyo bigana ijwi umuntu asohora ari mu bubabare, atangara cyangwa yemeza.

2.      INGOMBAJWI

 

Ingombajwi ni ijwi rikenera kongerwaho inyajwi kugira ngo rivugike ku buryo bwatuye.

Mu nyandiko isanzwe y’ikinyarwanda, ingombajwi zikoreshwa ni cumi na zirindwi (17). Izo ngombajwi zandikishwa inyuguti zikurikira: b, c, d, f, g, h, j, k, m, n, p, r, l, s, t, v na z.

Ingero:

B: Ibaba, ibara, ibere, ikibabi, akaboko, kirabo.

C: Umuceri, igiciro, igiceri, ico, icumu, umuce, igicaniro, Gicari.

D: Idebe, dodo, data, iduka, umuduri, akadenesi, Doroteya, Domina.

F: Ifoto, ifu, ifi, ifuro, ifi, Fatuma, umufa, Firipo, Furaha, ifuku, amafu.

G: Gaga, urugi, Kagabo, urugo, igare, igika, amagi, Gakuru.

H: Humura, amahane, amahoro, umuhari, Higiro, umuheha.

J: Ijuru, ijoro, ijeri, ijana, ejo, Jabana, ijosi, ijigo, ijipo, Jani.

K: Kuba, kabiri, kabibi, urukero, ikibero, karori

L: Kigali, Kalisa, Leta, Angola, Repubulika

M: Amagi, amafi, umugore, umugabo, umuheha

N: Ana, abana, ikinini, ibinure, inoni, ino, ikinono

P: Umuporisi, amapapayi, umupira, Firipo, umupagasi.

R: Ururo, iroro, rara, rora, rurerure, uburiri, ibirori, amarira.

S: Isi, amasogisi, Didasi, ifarasi, Silasi, ipusi, isupu, isosi, isuka, isibo.   

T: Itara, gatatu, iteke, itoto, itiro, Tito, Teta, umutemeri, umutuku.

V: Venusiti, Veronica, umutavu, umuvumu, umuvure, kuvoma, ivuriro.

W: Uwo, ibaruwa, ikawa, iwabo, wibabara, Uwimana, Wihogora, Uwase.

Y: Umuyaga, akayira, akayaga, ikayi, yakobo, uruyuki, amayugi.

Z: Izuba, Zakariya, ikibazo, amazi, ameza, umugezi, Zita, Zirikana.

 

3.      IBIHEKANE MU KINYARWANDA